Bitki Besin Elementleri

Bitki hastalıkları ile ilgili genel bilgiler

 

Bu sayfamızda genel olarak hastalık nedenleri ve bazı mücadele yöntemleri gözden geçirilmiştir. Mücadele konusunda özellikle Toprak solarizasyonu işlenmiştir. İşlenen konulardan bazıları hakkında direk bilgi edinmek için aşağıdaki başlıkları tercih edebilirsiniz. Umarım aydınlatıcı olur.

​

Bitki Hastalıklarının Nedenleri
Biyotik faktörler;
Hastalık Belirtileri (Semptom)
Abiyotik faktörler;
Mücadele Yöntemleri
Toprak solarizasyonu

​

Bitkilerde hastalık etmenlerine karşı etkin ve ekonomik bir mücadelede (stratejide) başarılı olmak için hastalık etmenleri hakkında temel bir bilgi birikimine gerek duyulur. Bunlar; hastalık etmenlerinin biyolojisi (yaşam döngüsü), bitkilerde oluşturdukları hastalık belirtileri (semptomları) ve mücadele yöntemleri olarak özetlenebilir. Bir bitki popülasyonu içerisinde hastalığın şiddeti ve hastalık yapma yeteneği de iyi değerlendirilmeli, ayrıca hastalığın ekonomik zarar eşikleri her zaman göz önüne alınmalıdır.

Bitki Hastalıklarının Nedenleri

Biyotik faktörler;

Hastalığın gelişimi patojen, konukçu bitki ve çevre üçgeninin birbiri ile olan interaksiyona bağlıdır. Hastalıklara değişik etmenler (canlı ya da cansız) neden olabilir ve hastalığın oluşumuna tek bir etmen veya birden fazla etmen birlikte etki edebilir. Hastalığa neden olan biyotik canlılar arasında funguslar (mantari etmenler) en fazla hastalığa neden etmen ya da organizmalar olarak bilinir, bunları bakteriler, virüsler ve diğer mikroorganizmalar takip eder.

Hastalığa neden olan mikroorganizmalar patojen olarak adlandırılır. Hastalık, bitkide bir ya da birkaç seri fizyolojik metabolizma değişiklikleri sonucu ortaya çıkar ve sonuçta bitki morfolojik değişiklere ya da normal gelişiminden sapmalara neden olur. Bitkide meydana gelen bu morfolojik değişmeler ya da sapmalar semptom (hastalık belirtisi) olarak adlandırılır. Bazı durumlarda da patojenin varlığı bitkideki morfolojik değişikliklerden daha barizdir ve patojenin bitki üzerinde bu gelişme hastalık işareti olarak da adlandırılabilir. Buna en güzel örnek, pas ve külleme hastalıklarının bitki üzerindeki spor ve misel gelişmesinin görünümleridir.

Hastalık Belirtileri (Semptom)

Farklı patojenler bir konukçuda spesifik ya da özelleşmiş farklı hastalık belirtilerine neden olmaktadır. Sadece tek bir patojen söz konusu olduğunda, genellikle hastalığa özel bir isim verilmesine neden olan karakteristik semptomların ya da sendromlarını bitkide oluşur. Bitki de oluşan bu semptomlar bir seri değişikler sonucu ortaya çıkmaktadır. Örneğin, mildiyö hastalıklarında, semptomlar ilk önce yağımsı leke, daha sonra yaprağın altında pamuğumsu sporlanma ve en sonunda da nekrotik lekeler oluşmaktadır. Böylece hastalığın hastalık belirtileri (semptomlar) ile teşhisi büyük ölçüde deneyim ile kazanılmaktadır. Bitkilerde ortaya çıkan genel hastalık semptomlarından bazıları;

​

1) Ölüm ya da nekrozlar- Özellikle yapraklarda, değişik şekil ve ölçülerde nekrotik (ölü) lezyonlar.

2) Dokularda anormal gelişmeler- Hypertrophy: bitki dokularındaki hücrelerin büyüklüğünde artış ya da Hyperplasia: bitki hücrelerinin sayısında artışı.

3) Gelişmenin durması- Hypoplasia: normal büyüklük ya da gelişimini tamamlayamama.

4) Renk değişikliği- Sararma ya da kloroz yaygın bir hastalık belirtisidir ve tüm bitkide olabileceği gibi, nekrotik (ölü) dokuları çevreleyen dokularda da görülebilir. Bu durum renk oluşumundan sorumlu klorofil parçalanması sonucu oluşmaktadır. Diğer renklerde görülebilir, örneğin aşırı antoksiyanin birikiminden kaynaklanan kırmızı renklenme gibi. Bu tür semptomlara virüs, mikoplazmalar gibi biyotik etmenler sebep olabileceği gibi, besin elementi gibi abiyotik etmenlerde neden olabilir.

5) Solgunluk- Bitki içerisinde su ya da besin elementlerinin hareketlerinin engellenmesi sonucu görülür.

6) Bitki organlarının bozulması (transformasyonu) ya da alışılmamış şekilde gelişmesi- Bazı bitki türlerinde, infekteli bitkiler normal stamen oluştururken, bazılarında, özellikle buğday rastığı ile infekteli bitkilerde daneler nişasta yerine fungusun sporları ile dolmaktadır. Taş çekirdekli meyvelerde ise infekteli meyveler infekteli meyveler mumyalaşmış meyvelere dönüşmektedir.

7) Doku parçalanması- Bu hastalık belirtileri genellikle meyve infeksiyonlarında görülmektedir ve çürüklük olarak da ifade edilmektedir.

8) Zamklanma - Bazı patojenler aşırı zamk oluşumuna neden olabilir, özellikle ağaç infeksiyonlarından sorumlu patojenlerde görülmektedir.

 

Abiyotik faktörler;

Bunlar cansız hastalık etmenleridir.

 

Mücadele Yöntemleri

 

Hastalık kontrolü ya da mücadelesi hastalığın engellenmesi veya hastalığın varlığında veyahut ta şiddetinde azalma ya da durdurma olarak da ifade edilir. Mücadelede genellikle bireysel bitkilerden (süs bitkileri hariç) ziyade bitki popülasyonları üzerinde durulmaktadır. Birçok hastalığın tatminkar ölçüde mücadelesi bir çok kültür önleminin birlikte ele alınması ya da entegre bir yaklaşım ile başarılır. Entegre mücadele çevresel, biyolojik ve kimyasal faktörleri kapsayacak bir şekilde işlenmelidir.

İyi planlanmış ve başarılı kontrol programı patojenin ve konukçunun özelliklerinin bilinmesine bağlı olduğu gibi, ürünün yetiştirildiği kültürel ve iklim koşullarının bilinmesine de bağlıdır. Aynı zamanda kültürel, genetiksel, kimyasal ve biyolojik mücadele yöntemlerinin bilinmesi de hastalığın kontrol edilmesi programında önemlidir.

 

Bitki hastalıklarına karşı kullanılan mücadele yaklaşımlarından bazıları;
Aşağıda belirtilen mücadele yöntemlerinden bir ya da birkaçı birlikte kullanılabilir.

​

1) Kaçınma- Hastalık inokulumunun etkisiz, nadir ya da olmadığı alanların seçimi.

Coğrafik alanların seçimi

Lokal alanlarda dikim yerlerinin seçimi

Dikim zamanının seçimi

Hastalıktan ari üretim materyallerinin seçimi

Kültürel işlemlerinde değişikler

​

2) Hastalık inokulum kaynaklarının yok edilmesi ve hastalığın bulunmadığı alanlara patojenin girişinin ya da yerleşmesinin engellenmesi - Patojenler engelleme ya da yok etme yöntemlerinden bazıları;

Bitki materyallerini muayene

Sertifikalı bitki materyallerinin kullanımı

Karantina ile sınırlamalar

Vektörlerin eliminasyonu

​

3) Eradikasyon- Yeni bir bölgeden ya daha önce tesis edilmiş bir bölgeden inokulum kaynaklarını azaltma, inaktive etme, elemine etme ya da yok etme işlemleridir. Tam bir eradikasyon başarmak her zaman oldukça zordur, fakat inokulumun azaltacağı için hastalığın çıkması ya düşürülür ya da geciktirilebilir.

 

Kullanılan metotlardan bazıları aşağıdadır;

Kimyasal

Biyolojik

Ürün rotasyonu (münavebe)

Hastalıklı ya da tüm bitki materyallerinin uzaklaştırılması ve yok edilmesi

Alternatif ve yabancı otların eliminasyonu

Sanitasyon

​

4) Koruma- Hassas konukçu ve patojen arasında uygun bir toksik madde (koruyucu zirai ilaç) ve diğer engellerin kullanarak infeksiyonların engellenmesi veya geciktirilmesi. Kullanılan metotlardan bazıları;

 

Kimyasal

Biyolojik

Patojenlerin böcek ya da diğer vektörlerinin kontrol altına alınması

Çevrenin değiştirilmesi (modifikasyonu)

Besinlerin değiştirilmesi

 

5) Hastalığa dayanıklılık- Dayanıklı ya da toleranslı bitkilerin ıslah edilmesi veya kullanılması

​

6) Terapi- İnfektelenmiş bitkilerde hastalığın şiddetini azaltma. Bu metotlardan bazıları;

 

Kemoterapi

Isı uygulaması

Operasyon (hastalıklı bitki organları ya da kanserler kesilerek uzaklaştırılmalı)

Mücadele yöntemleri çoğunlukla koyucu özelliktedir ve konukçu, patojen ve çevrenin oluşturduğu üçgen her zaman göz önüne alınmalıdır. Bir bitki farklı çevre ve iklim koşullarında yetiştirilebilir (örneğin bağlar sıcak ve serin iklim koşullarında yetişebilir). Bu yüzden farklı yerlerde yetiştirilen bitkilerde ortaya çıkan benzer hastalıklar için farklı mücadele yöntemleri kullanılabilir.

 

TOPRAK SOLARİZASYONU

  Burada toprak solarizasyonu nedir, ne tür canlılara etkilidir ve nasıl uygulanır? sorularına cevap bulabilirsiniz.

  Kültür bitkileri birçok toprak altı patojen, parazit nematot, yabancı otlar, hatta böcekler tarafından ekonomik önemde kayıplara neden olur. Dayanıklı çeşitler, ürün rotasyonu ve pestisitler ve diğer mücadele yöntemleri bu zararlıları kontrol altına almada yetersiz kalabilir. Ayrıca pestisitlerin diğer canlılara ve çevreye olumsuz etkileri ve insanların organik tarıma yönelimi de mücadele programlarında değişikliğe ya da yeni alternatif arayışlara neden olmuştur. Bundan dolayı son yıllarda tercih edilen mücadele yöntemleri özellikle sağlıklı ve emniyetli olan alternatif programlara kaymıştır. İşte toksik ve maliyetçe de pahalı pestisitlere ve ürün rotasyonuna alternatif bir mücadele yöntemlerinden biri toprak solarizyonudur. Toprak solarizasyonunun uygulanması basit, güvenli ve etkili bir mücadele yöntemi olarak karşımıza çıkmıştır. Güneş enerjisinden elde edilen radyant ısı, toprakta bulunan birçok canlıya öldürücü etkiye sahiptir. Bu amaç doğrultusunda temiz polietilen malç ya da plastik toprakta (3-6 mm kalınlığında) solar ısının tutulması ve yükselmesi için kullanılmaktadır. Özellikle sıcak mevsimlerde ve ürünün yetiştirilmediği aylarda bir ile birkaç hafta ya da ay arasında değişen bir sürede, toprak plastik örtü ile kapatılır. Bu geçen süre içerisinde yaklaşık 50-60 cm derinliğine kadar olan topraklarda yükselen ısı zararlıları ve yabancı otları öldürmek için genellikle yeterli olmaktadır. Yapılan araştırmalarda toprak sıcaklıkları 10 cm derinlikte 45-50 °C ve 20 cm derinlikte 38-45 °C' ye kadar çıktığı belirtilmektedir.
  Toprak solarizasyonu ile kontrol altına alınabilen hastalıklardan bazıları: domates, patates, patlıcan, pamuk ve çilekte Verticillium solgunluğu; domates, kavun, soğan ve pamukta Fusarium solgunluğu; soğanda pembe çürüklük; yerfıstığında güney yanıklık; patates, soğan ve fasulye de Rhizoctonia hastalığı (çökerten); süs bitkilerinde Phytophthora kök çürüklüğü ve değişik bitkilerde nematodlar örnek olarak verilebilir.
  Bu zararlılar solarizasyon uygulanan alanlardan tamamen eradike edilemezler, ama pulluk katmanında (50-60 cm) bulunan zararlıların sayısında önemli ölçüde azalma görülür ve bu da ürün üretimi için yeterli olabilmektedir. Solarizasyon uygulaması tekrarlanmazsa, yabancı otlar üzerindeki etkisi bir sonraki sezonda görülmeyebilir. Kumlu ya da kumlu verimli topraklarda nematodlar öldürücü sıcaklığın oluştuğu derinliğin altındaki yerlerde de canlı kalabilir, sonuçta zarar bazen sadece derin köke sahip ürünlerde görülebilir, fakat derin köke sahip olmayan bitkiler ciddi zararlanmalardan kurtulabilir.
  Solarizasyon uygulamalarının yapılması ile verimde umulmadık şekilde artışlar görülebilir. Bunun nedenlerinden bazıları; toprakta bazı küçük düzeyde zararlı olan patojenlerin yok edilmesi, toprakta bazı besinlerin alınabilirliğinin artması ve rekabetin azalması gibi faktörlerdir. Biyolojik mücadelede kullanılan organizmalarda solarizasyon uygulanan topraklarda daha iyi kolonize olmaktadır, bundan dolayı her iki metot birlikte kullanılabilir. Ayrıca pestisit harcamalarında azalma sağlayacağından dolayı da büyük ölçüde ekonomiktir.

 

Solarizasyonun uygulanması

1) Toprağın hazırlanması

  Metam sodyum gibi toprak fumigasyonunu uygulayan çiftçiler toprak solarizasyonuna kolaylıkla geçebilirler, aynı zamanda bu teknik küçük çiftçiler tarafından da kolaylıkla uygulanabilir. Solarizasyon uygulanacak toprak alanı tohum yataklarında yapılan hazırlıkta gibi sürülmeli ve işlenmelidir. Bu yüzden hazırlanan toprak gevşek ve tavında olmalıdır. Toprak yüzeyinde büyük toprak parçaları ve bitki artıkları da bulunmamalıdır. İyi bir toprak işleme aletleriyle toprak ve bitki artıkları iyice parçalanmalı ve toprağın geçirgenliği arttırılmalıdır. Eğer toprak iyi işlenmezse iri toprak parçaları ve bitki artıkları toprakta boşluklar oluşturur, buda ısının iletilmesini ve yükselmesini engeller. Ayrıca toprakta kalan bu tür kalıntılar yeteri kadar ince olan plastiklerin örtülerin parçalanmasına ya da delinmesine neden olacağından etki tam olmayabilir.

​

2) Toprak nemi
  Solarizasyon uygulanacak toprak kuru ise, plastik ile kaplamadan önce toprak doyum noktasına gelinceye kadar iyice sulayın, çünkü birçok toprak zararlısı kuru topraklardan ziyade nemli topraklarda sıcaklıklara daha hassastırlar. Ayrıca ısının daha derinlere iletilmesi ve bazı mikroorganizmaların dayanıklı spor devresinden vejetatif gelişme devresine geçmesini sağlamak için sulamanın mutlaka yapılması gereklidir. Eğer mümkün ise toprak solarizasyonu süresince plastik örtü altına damlama sulama düzeneği kurulabilir. Böylece toprağa gerektiğinde nem sağlanabilir ve mevcut toprak nemi daha iyi muhafaza edilir. Damlama sulama yapılmayan yerlerde ise etkili bir solarizasyon için ara sıra salma sulama yapılmalıdır.

 

3) Plastik örtüler
   Solarizayonda temiz, UV-stabil ve 0.5-4 mm kalınlığında plastik (polyethylene or polyvinyl chloride) örtüler kullanın. Örtü materyali toprağın üzerine serilebilmesi için de yeteri kadar esnek olmalıdır. Hatta iki katlı ve hava ile izole edilmiş ince plastiklerin kullanımı (ince ve çit kat plastik örtü olabilir) toprağın sıcaklığını ve solarizasyon uygulamasının etkinliğini artırdığı belirtilmektedir. Plastik örtünün kenarları rüzgâr tarafından açılmasını ve ısı kaybını engellemek için de kenarları yaklaşık 10-25 cm toprak içine gömülmelidir.
    Kullanılan beyaz ya da siyah plastikler örtüler güneşin solar radyasyonu sayesinde toprak sıcaklıklarının yükselmesini neden olur. Çok ince olan plastikler (0.5 to 1 mm) maliyeti düşürmekte, fakat çok fazla kolaylıkla yırtılabilir, bundan dolayı sera gibi kapalı alanlarda kullanılabilir. Daha kalın olan plastikler (2 mm ya da daha fazla kalın olanlar) rüzgâr zararının veya benzer problemlerin olası olduğu açık alanlarda kullanılabilir. Plastik örtüde açılan çok büyük delikler ısının kaybolmasını engellemek için bir izole edici bant ile yapıştırılmalı ya da bir şekilde kapatılmalıdır.
  Plastikler elle ya da makine ile örtülmekte ve birleşme yerleri bir yapıştırıcı ile kapatılmaktadır. Büyük ve geniş plastiklerin kullanımı, özellikle uygulanan alanlar hastalık ve nematodlar ile bulaşık ise her zaman tercih edilmelidir. Ayrıca solarizasyon işlemi tamamlandıktan sonra bu örtüler malçlama içinde kullanılabilir. Hatta seralarda plastik örtüler kaldırılmadan da açılan deliklerden bitkiler toprağa şaşırtılabilir.
  Etkili bir solarizasyon uygulaması için örtülerin kenarları mutlaka toprak içine gömülmelidir.

 

4) Uygulama süresi (zamanlama)
Toprak kökenli zararlıların ve yabancı ot tohumların ölmesini sağlayan sıcaklıkların plastik örtü altında artması için uzun, sıcak ve güneşli günlere ihtiyaç duyulmaktadır. Toprak ne kadar uzun süre ısıtılırsa, sıcaklık daha derindeki topraklara da ulaştığından zararlıların ve yabancı otların kontrolünde büyük ölçüde artacaktır. Etkili bir solarizasyon için en az toprağın 6-8 hafta plastik örtü ile kapatılması gerekmektedir.